Merkez Bankası, perşembe günü açıkladığı faiz kararıyla piyasaları karşıt köşe yaptı. Beklentinin çok üzerinde bir artış yapan Merkez, faizi yüzde 17,5’ten yüzde 25’e yükselterek son 4 yılın tepesine çıkardı. Merkez Bankası’nın sert faiz artışının gerisinde muhtemel 5 neden bulunuyor.
DEV BANKALAR YIL SONU FAİZ VARSAYIMINI YÜKSELTTİ
250 baz puanlık ortalama piyasa beklentisine karşılık açıklanan 750 baz puanlık rekor artış, “pozitif sürpriz” olarak finansal piyasalarda yankılandı. Kararla birlikte JPMorgan, Morgan Stanley ve Barclays üzere dünyaca ünlü dev bankalar, Türkiye için yıl sonu faiz varsayımını yüzde 30-35 aralığına yükseltti.
3 AYDA FAİZ 1.650 BAZ PUAN ARTTI
Hafize Gaye Erkan’ın Merkez Bankası Lideri olarak görevlendirilmesinin akabinde son üç toplantıda üst üste faiz artışına gidildi. Haziran ayında 650 baz puanlık artışla faizi yüzde 8,5’ten yüzde 15’e çıkaran Merkez, temmuzda 250 baz puanlık artışla faizi yüzde 17,5’e çıkardı. Bu ayki 750 baz puanlık artışla son üç ayda toplamda 1.650 baz puan artış yapılarak faiz yüzde 25’e çıkarıldı.
MERKEZ NEDEN SERT FAİZ ARTIŞI YAPTI
Peki Merkez Bankası sert faiz artışının gerisinde hangi nedenler yatıyor? İşte muhtemel 5 neden…
YÜKSEK CARİ AÇIK VE DIŞ KAYNAK İHTİYACI
Seçim öncesinde uygulanan faiz ve kur siyaseti sonucunda cari açık patlamış ve Türkiye bir ödemeler istikrarı krizinin eşiğine gelmişti. Mayısta son 12 aylık cari açık 60 milyar dolardı ve bir yıl içinde çevrilmesi gereken dış borç sayısı da 207,3 milyar dolarla tarihi doruktaydı. Seçim sonrasında iş başına getirilen yeni ekonomi idaresinin öncelikli vazifesi de bir ödemeler istikrarı krizi riskini bertaraf etmekti. Batı’dan ve Körfez’den dış kaynak bulunması öncelikli gereksinimdi ve bunun karşılığında da talep edilenlerden biri de “rasyonel” para siyaseti idi.
Haziran ve temmuz aylarındaki faiz artışları, kapısı çalınan muhataplar tarafından Türkiye’ye kaynak güçlü kaynak girişi için mevcut kurallarda kâfi görülmedi. Haziranda 5,2 milyar dolar olan dış ticaret açığının temmuzda 12,5 milyar dolara yükselmesi alarm zillerinin çalınmasını de beraberinde getirdi.
YÜKSEK ENFLASYON
Seçim sonrasında dolar kurunun 19’dan 27’ye yükselmesi ve başta akaryakıt olmak üzere birçok kalemdeki vergi artışları sonucunda enflasyon tekrar yükselişe geçti. Haziranda yüzde 38,21 olan resmi enflasyon temmuzda yüzde 47,83’e yükselirken, TCMB de enflasyon kestirimini 2023 sonu için yüzde 22,3’ten yüzde 58’e, 2024 sonu için yüzde 8,8’den yüzde 33’e yükseltti.
Dış ticaret açığında olduğu üzere enflasyonda da işler, yeni TCMB idaresinin umduğu halde gitmedi. Kur ve enflasyon artışının sürmesinin beklendiği ve faizin de görece düşük kaldığı ortamda dış ticaret açığı büyümeye devam ediyordu.
DÜŞÜK REZERV
Seçim öncesi siyasetlerin tesiriyle TCMB’nin net rezervi 2 Haziran prestijiyle -5.7 milyar dolarlık tarihi taban düzeye gerilemişti. Swap hariç net rezerv -61,2 milyar dolardı. Net döviz durumu -78 milyar dolara kadar gerilemişti.
Seçim sonrasında kur ve faiz artışlarının yanı sıra TCMB’nin net döviz alımları, yüksek turizm gelirleri ve hudutlu da olsa yabancı sıcak para girişlerinin tesiriyle rezervlerde toparlanma oldu fakat istenen seviyenin gerisinde kalındı.
Dahası döviz kurlarını 27 hududunda tutabilmek için rezervden satışlar tekrar başladı ve net rezerv konumu -64,6 milyar dolara geriledi.
KUR MUHAFAZALI MEVDUAT RİSKİ
Seçim öncesinde kurları frenlemek için devreye alınan kur muhafazalı mevduatın (KKM) kamuya maliyeti, seçim sonrasındaki kur artışıyla birlikte astronomik düzeylere yükseldi. Bu sayının temmuzda 200 milyar TL’yi, ağustosta 300 milyar TL’yi, Mart 2022-Ağustos 2023 periyodunda de toplamda 800 milyar TL’yi aştığı iddia ediliyor.
Bunun üzerine, TCMB’den bankaları KKM hissesini azaltıp standart vadeli TL mevduat hissesini artırmaya zorlayan bir düzenleme geldi. Bunun için bankaların TL mevduat faizlerini bariz formda yükseltmesi gerekiyordu fakat bu durumda, aslında kısılmış durumda olan kredi musluklarının düzgünce kapanması riski vardı.
KREDİ KRİZİ
Özel bankalar, faizlerin düzenlemelerle sınırlandığı ve mevduat faizlerinin arttığı bir devirde ticari kredi musluklarını kısmıştı. Dövizden TL’ye dönüşüm gayelerinin gevşetilmesiyle düşen mevduat faizlerinin, KKM kararıyla birlikte tekrar yükselişe geçmesi bekleniyordu. Lakin bu durumda ticari kredi vermek, faiz tavanı nedeniyle daha da zorlaşacaktı.
TCMB’nin faiz kararıyla birlikte yüksek faizle de olsa bankaların ticari kredi vermesinin önü açıldı.
Özetle; dış kaynak çekme, ekonomiyi soğutarak cari açığı ve enflasyonu frenleme, KKM hissesini azaltabilme ve lokal seçim öncesinde kredi musluklarını tekrar açabilecek şartları sağlama planı TCMB’yi yüksek faiz artışına götürmüş olabilir.
