Dünyada sıklığı giderek artan çok hava olaylarının besin fiyatlarının yüksek seyretmesine yol açacağı ve fiyatlardaki ani artışları sıklaştıracağı öngörülürken, ekonomistler bu olaylar nedeniyle ortaya çıkabilecek arz meseleleriyle gayret etmek için kısa ve uzun vadede siyasetler geliştirilmesi gerektiğini belirtiyor.
Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) datalarına nazaran, besin eserlerinin milletlerarası fiyatlarındaki aylık değişiklikleri izleyen FAO Besin Fiyat Endeksi, mayısta bir evvelki aya nazaran yüzde 2,6 düşerek 124,3 puan oldu. Bu düşüşle endeks, Nisan 2021’den bu yana en düşük düzeyine geriledi.
Rekor düzeyin görüldüğü Mart 2022’ye nazaran endeksin yüzde 22 gerilemesinde bitkisel yağlar, süt eserleri ve tahıl fiyatlarındaki düşüş tesirli olurken, şeker ve et fiyatları yüksek seyrini sürdürdü.
Dünya Bankası ise global besin fiyatlarının bu yıl 2022’deki rekor düzeyine nazaran 7,9 gerileyeceğini öngörüyor.
Bu düşüşe karşın fiyatların bu yıl, 2021’deki düzeyinin yaklaşık yüzde 9, salgın öncesi 2019’daki düzeyinin ise 39,2 üzerinde kalacağı hesaplanıyor.
Gıda fiyatları tıpkı anda çoklu baskı altında
FAO Ekonomisti Monika Tothova, AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, FAO besin fiyat endeksinin Mart 2022’de rekor düzeye ulaşmasında savaş nedeniyle global besin piyasalarına ve büyük oyuncular olan Rusya ve Ukrayna’nın ihracatına ait belirsizliklerin tesirli olduğunu söyledi.
Fiyat endeksinin Mart 2022’de tepe yapmasının akabinde düşüş eğilimine geçtiğini anlatan Tothova “Tabii ki savaş olmasaydı besin fiyatları bu kadar artış göstermezdi. Fiyatlar mayıs prestijiyle Mart 2022’deki rekor düzeyine nazaran yüzde 20 gerilemiş durumda. Şeker fiyatları bir müddettir artış gösteriyor. Şeker fiyatlarındaki artışta El Nino’nun üretim tarafını etkileyeceğine yönelik telaşlarla fiyatlarda artış kelam konusu.” değerlendirmesinde bulundu.
Tothova, öbür yandan Avrupa’da İspanya ve Kuzey Afrika üzere bölgelerdeki ağır kuraklığın yanı sıra Karadeniz Tahıl Girişimi’ndeki gelişmelerin de global besin fiyatlarını etkilediğini tabir ederek, şöyle devam etti:
“Tüm bu gelişmelere baktığımızda aslında besin fiyatlarını halihazırda birebir anda birçok faktör etkiliyor. Bu faktörlerin yanı sıra çok hava olaylarının fiyatlar üzerinde besbelli bir tesiri var. Artık daha fazla çok hava olayı yaşanıyor ve bu olayların büyüklüğü ve tesiri evvelkilerden çok daha fazla. Çok hava olayları besinde arzı etkilediği kadar bu eserlerin ticaret yollarını ve ulaşım usullerini de değiştirebiliyor. Çok hava olayları giderek daha sık ve büyük olacak. Bu da besin eserlerinin üretimi kadar fiyatları üzerinde de baskı oluşturacak.”
Ürünlerin coğrafyası değişiyor
İklim değişikliğinin besin arzındaki bir öteki kıymetli tesirine değinen FAO Ekonomisti Tothova, iklim değişikliği nedeniyle besin eserlerinin üretim yerlerinin de değişmeye başladığını belirterek, “Dünya ısındıkça, bir anda daha evvel üretemediğin bir eseri dünyanın bir bölgesinde üretmeye başlayabiliyorsun. Sibirya şu anda eriyor ve orada muz üretimi yapılabilir hale geldi ki daha evvel burada muz yetiştirilemiyordu. ya da Avrupa’nın birtakım bölgelerinde biber üretilmezken, şu anda üretilebilen birçok bölge var. Yani eserlerin coğrafyası değişiyor.” formunda konuştu.
Tothova, Avrupa’daki besin fiyatlarının yüksek seyretmesine ait ise kuraklık nedeniyle Avrupalı ülkelerin ithalat destinasyonlarını değiştirmek durumunda kaldığını lisana getirdi.
Bu nedenle birtakım eserlerin ithalatının eklenen ulaşım maliyetleriyle daha değerli hale gelmeye başladığını kaydeden Tothova, “Öyle görünüyor ki fiyatlar evvelki periyoda nazaran artmaya da devam edecek.” dedi.
“Her yeni sıcak hava dalgası fiyatlarda direkt ve ani tesir yapacak”
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Kıdemli Ekonomisti Mauro Pisu da son periyottaki gevşemeye karşın besin fiyatlarının hala son 5 yıllık ortalamanın yüzde 10 üzerinde seyrettiğini söyledi.
Pisu, besin fiyatlarında kısa vadede arz ve talep istikrarındaki değişikliklerin belirleyici olduğunu lakin bu dinamikleri öngörmenin de güç olduğunu lisana getirdi.
Gıda fiyatları açısından uzun vadede ise iklim değişikliğinin ana faktör haline geldiğini belirten Pisu, “İklim değişikliğiyle kâfi çaba edilmemesi durumunda, besin üretimi ve fiyatları yavaş ancak daima halde artış gösterebilir.” ihtarında bulundu.
Pisu, Dünya Meteoroloji Örgütü’nün (WMO) gelecek 5 yılda rekor sıcaklıkların yaşanabileceği öngörüsünü anımsatarak, dünyanın farklı bölgelerinde daha sık hale gelen çok hava olayları sonucunda besin üretiminde aksamalar yaşanabileceğini söz etti.
Bu aksaklıklar için hazırlıklı olunması gerektiğine işaret eden Pisu, şöyle konuştu:
“Aşırı sıcak hava dalgalarının sıklığı artıyor ve her yeni sıcak hava dalgasının besin fiyatları üzerinden direkt ve ani tesiri olacak. İklim değişikliği nedeniyle çok sıcak hava dalgaları sıklaştıkça besinde fiyat artışları daha yaygın hale gelecektir. Geçen yıl dünyanın birtakım bölgelerinde bu yaşandı. Uzun vadede çok sıcak hava dalgalarının sıklığının artması, besin fiyatlarında oynaklığı ve artışların sıklığını hızlandırabilir. Besin fiyatlarındaki bu artışlar bilhassa gelişmekte olan ülkelerde daha yıkıcı tesir yapabilir. Sıcak hava dalgaları nedeniyle besin üretiminin etkilenmesi, arz tarafını ilgilendiren bir sorun. Bu arz meseleleriyle çaba etmek, orta ve uzun vadede iklim değişikliğinin tesirlerini azaltıcı siyasetlerin, kısa vadede ise adaptasyon siyasetlerinin uygulanmasını gerektiriyor.”
