Afganistan’daki yüksek ölçülerde lityum ve elektrikli araç pili imalinde kullanılan maden rezervleri, Çinli şirketlerin ilgisini çekiyor.
Washington Post’un haberine nazaran, ABD Savunma Bakanlığı, Afganistan’daki lityum kaynaklarının bedelini yaklaşık 1 trilyon dolar olarak değerlendirirken, uzmanlar ise ülkeyi “lityumun Suudi Arabistan’ı” olarak nitelendiriyor.
Elektrikli araçların, dünya çapında yayılmaya başlamasının akabinde bu araçların pilleri için hayati değere sahip lityum başta olmak üzere nikel, kobalt ve manganez üzere madenler son devirlerin en kıymetli yer altı kaynakları olarak öne çıkıyor.
Uluslararası Güç Ajansı (UEA), 2040 prestijiyle lityuma talebin 2020’ye nazaran 40 kat artabileceği öngörüsünde bulunurken, bu madenin yeryüzündeki ölçü ve pozisyonları da giderek ilgili çeken araştırma hususları ortasında yer alıyor.
Başta insan hakları ihlalleri ve Taliban’ın geçmişindeki aksiyonları olmak üzere çeşitli münasebetlerle Afganistan’ın ABD dahil çok sayıda ülkenin yaptırım listesinde bulunması ise Çinli şirketlerin, ülkedeki başta lityum olmak üzere elektrikli araç pilleri için muhtaçlık duyulan yer altı kaynakları için iştahını kabartıyor.
Elektrikli araçlar “yeşil enerji” için kritik
Elektrikli araçlar, uzmanlar tarafından “yeşil güce ” geçişte kritik bir dönüm noktası olarak görülüyor.
Lityum, nikel, kobalt ve manganez üzere elektrikli araç üretiminde gerekli madenlerin çıkarılma süreçleri ise etrafa ve insanlara ziyan veriyor.
Taliban’ın Ağustos 2021’de Afganistan’ı ele geçirmesinin akabinde 2022’de ise lityum fiyatları 8 kat artarken, bu durum Çinli şirketlerin bölgeye ve yeraltı zenginliklerine ilgisini artırdı.
Washington Post’a konuşan Afgan iş insanları ve Çinli şirketlerle Afgan yetkililer ortasında aracılık yapan şahıslar ise Çin’in ilgisini “19. yüzyılın altın madeni bulma yarışına” benzetiyor.
Taliban yetkilileri, yıl başında Çinli bir iş insanını, Konar eyaletinden elde ettiği 1000 ton lityumu kaçak yollardan Pakistan üzerinden Çin’e kaçırırken yakaladı.
Taliban, lityum çıkarma ve işlemeyi durdurdu
Son aylarda, lityum arama ve çıkarma süreçlerini durduran Taliban, yabancı bir şirkete yasal maden arama müsaadesi vermek için görüşmeler yapmak isterken, Çinli şirketler bu bahiste en istekliler ortasında yer alıyor.
Uzmanlar, Afganistan’ı lityum zengini ülke olarak nitelendirirken, ülkenin bilhassa de lityum zengini bölgeleri Konar ve Nurestan’ın coğrafik şartları ve ulaşım imkanlarının yetersizliğinin madenin piyasaya sürülmesinin önünde zahmetler oluşturabileceğine işaret ediyor.
Çin Halk Kurtuluş Ordusu’ndan emekli kıdemli albay ve Tsinghua Üniversitesinde güvenlik uzmanı Zhou Bo, “Afganistan’ın sanayi tesisleri açısından yetersiz fakat büyük maden kaynaklarına sahip, zorlukları göğüsleme ve altyapı inşasında hiçbir batılı Çinlilerle yarışamaz.” tabirlerini kullandı.
Batılı şirketler de Afganistan’a yatırım yapabilir
Taliban süreksiz hükümetinin Maden ve Petrol Bakan Vekili Şehabeddin Dilaver ise Washington Post’a yaptığı açıklamada, bir gün evvel Çinli bir şirketle Afganistan’da lityum sürece tesisi ve elektrikli araç pil fabrikası inşa edilmesi de dahil 10 milyar dolarlık bir proje üzerinde çalıştıklarını söyledi.
Dilaver, Taliban yetkililerinden teşekkül eden bir kurulun madencilik müsaadesine ait planlamaları ve teklifleri değerlendirdiğine işaret ederek, batılı şirketlerin hatta ülkesine karşı yaptırımları kaldırması halinde ABD’li şirketlerin de madencilik için teklifte bulunabileceğini kaydetti.
ABD’ye karşı tavırlarının değişmediğini aktaran Dilaver, “Biz her vakit ‘ABD, askerlerini ve mevt makinalarını Afganistan’dan çekerse buraya her vakit yatırım yapabilir.’ dedik. Petrole talep düşerken, lityum talebi ise daima artıyor. Yalnızca Nurestan bölgesinde 2,5 milyon ton lityum kaynağımız var ve Afganistan, dünyanın en varlıklı ülkelerinden biri olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
2030’da dünya yetersiz lityum arzıyla karşı karşıya kalabilir
Benchmark Mineral Intelligence şirketinin Genel Yayın Direktörü Henry Sanderson de 2030 prestijiyle Çin, Avrupa ve ABD’deki araçların yaklaşık yüzde 60’ı elektrikli olduğunda dünyanın yetersiz lityum arzıyla karşı karşıya kalabileceği ikazında bulundu.
Sanderson, Çin’in lityum sürece fabrikalarını ve pil üterim açısından dünya pazarını denetimi altına aldığını fakat pazarı besleyecek lityum kaynaklarının gün yüzüne çıkarılmaması halinde tedarik zincirinin çökelebileceğini söyleyerek, “Bunun için Afganistan’a gidiyorlar. Temin edebilecekleri kadar (lityum) temin etmek istiyorlar.” yorumunu yaptı.
