Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’da geçen hafta gerçekleştirdiği operasyonun yankıları sürüyor.
Bölgedeki Ermenilerin bir kısmı da Ermenistan’a geçmeye devam ediyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise bu sıcak gündemin ortasında Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne giderek Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile görüştü.
Peki Azerbaycan’ın son operasyonu bölgede hangi sonuçları doğurdu ve istikrarları nasıl etkileyebilir?
Operasyon nasıl başladı ve gelişti?
Olayların yaşandığı bölge Azeriler tarafından Dağlık Karabağ, Ermeniler tarafından ise Artsakh olarak isimlendiriliyor.
Bu bölge, milletlerarası alanda Azerbaycan toprağı olarak tanınıyor, lakin bölgenin geniş bölümleri 30 yıldır Ermeni güçlerinin denetimi altında.
2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir ateşkes mutabakatıyla sona ermişti.
Ancak bölgedeki tansiyon sona ermedi.
Azerbaycan 19 Eylül’de Dağlık Karabağ’da ‘terörle mücadele’ operasyonu başlattığını duyurdu, bölgedeki Ermeni güçlere teslim olmaları ve ‘yasa dışı rejime’ son vermeleri daveti yaptı.
Azeri Savunma Bakanlığı, Dağlık Karabağ’daki Ermeni güçlerini Azeri Ordusu mevzilerini ‘sistematik top ateşine tutmakla’ suçladı.
Ermenistan Savunma Bakanlığı ise, Ermenilerin ateş açtığı savının gerçeklerle bağdaşmadığını söyledi.
Dağlık Karabağ’daki Ermeni güçler, Azerbaycan’ın askeri operasyon başlatmasından 24 saat sonra ateşkesi kabul etti.
BBC Türkçe’ye konuşan Oxford Üniversitesi’nin Rusya ve Doğu Avrupa Çalışmaları kısmı öğretim üyesi Dr. Leyla Aliyeva, “Azerbaycan’ın, 2020’deki savaşı bitiren muahede kapsamındaki Dağlık Karabağ’ın silahsızlanması üzere hususların hayata geçmemesi üzerine bu operasyonu başlattığını” söylüyor.
Aslında 2020’den sonra da periyot dönem bölgede gerginlikler yaşandı.
BBC Türkçe’nin görüştüğü, Ermenistan’ın başşehri Erivan’daki fikir kuruluşu Bölgesel Çalışmalar Merkezi’nin (RSC) yöneticisi Richard Giragosian da, “2020’den sonra savaşın aslında tam olarak bitmediğini, Azerbaycan’ın son operasyonunun da Azerbaycan açısından Dağlık Karabağ’ı denetim altına emeliyle sürdürdüğü operasyonların bir devamı olduğunu” belirtiyor.
Ermeni siviller nasıl etkilendi?
Operasyon akabinde Dağlık Karabağlı kimi Ermeniler, Azerbaycan’ın bir kesimi olarak yaşamak istemedikleri ve ‘etnik temizlikten’ korktukları için Ermenistan’a gitmeye başladı.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Dağlık Karabağ’dan gelecek Ermenileri ağırlamaya hazır olduklarını söyledi.
BBC muhabirleri Kathryn Armstrong ve Nataliya Zotova’nın aktardığına nazaran, 120 bin Ermeni’nin yaşadığı bölgeden ayrılanların sayısı 6500’ü geçmiş durumda.
Reuters haber ajansı, birçok araç konvoyunun Dağlık Karabağ’ın Ermeniler tarafından Stepanakert, Azeriler tarafından ise Hankendi olarak isimlendirilen başşehrinden, Ermenistan’a geçmek için güneydeki Laçin koridoruna hareket ettiğini aktardı.
Ermenistan Cumartesi günü Birleşmiş Milletler’den Dağlık Karabağ’daki Ermenilerin haklarını gözlemleyecek bir misyon göndermesini istedi ve varlıklarının tehlike altında olduğunu savundu.
Azerbaycan ise bu suçlamayı reddediyor ve bölgedeki Ermenileri, ülkenin eşit yurttaşları olarak yine entegre etmek istediğini söylüyor.
Bölgede bulunan, Dağlık Karabağ’daki Ermenilerin akıbetinin meçhul olduğunu aktaran BBC muhabiri Olga Ivshina, “Azerbaycan’ın BM’ye, Dağlık Karabağlı Ermenilere eşit yurttaş muamelesi yapacağını söylediğini ancak artık bahtlarının Azerilerin elinde olduğunu” aktarıyor.
Operasyon Rusya’nın bölgedeki pozisyonunu nasıl etkiledi?
Ermenistan kamuoyunda, son yaşanan süreçte Rusya’ya tenkitler artarken kimi uzmanlar Rusya’nın yeni devirde bu bölgedeki tartısının azalabileceği görüşünü savunuyor.
Oxford Üniversitesi’nden Dr. Leyla Aliyeva, “Rusya’nın hem Ermenistan hem de Azerbaycan’da, azınlıklar konusunu kendi tesir ve genişleme anlayışı için kullanan ‘kötücül bir aktör’ olarak görüldüğünü” söylüyor.
Richard Giragosian ise Rusya’nın son süreçte tesirli bir tutum almamasının sürpriz olmadığını belirtip, bu durumu iki sebeple açıklıyor:
“Birincisi Rusya, Ukrayna’daki başarısız işgali nedeniyle bunalmış ve dikkati dağılmış durumda. İkincisi ise Rusya’nın gücü, iki bin barış gücüyle bölgedeki 2020’deki barış mutabakatını müdafaaya ve koşullarını uygulamaya yetmedi ve bunda isteksizdi. Ermenistan, Rusya’nın sorunun tahlilinin değil, sorunun kesimi haline geldiğini fark etti.”
Türkiye nasıl bir tavır aldı?
Türkiye, Azerbaycan’ın en değerli müttefiklerinden.
2020 yılındaki savaşta Bakü’ye askeri dayanak sunan Ankara, son krizde de Azerbaycan’ı destekledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 26 Eylül’de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde İlham Aliyev’le görüştü.
Erdoğan ve Aliyev, Iğdır-Nahçıvan Doğal Gaz Boru Sınırı’nın temelinin atılması ve iki ülke ortasında çeşitli alanlarda gerçekleşen mutabakatların imzalanmasının akabinde ortak basın toplantısı düzenledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Son zaferle birlikte bölgede kapsamlı bir olağanlaşma için yeni fırsat pencereleri açılmıştır. Bu fırsatın kıymetlendirilmesi gerektiğine inanıyorum. Ermenistan’ın kendisine uzatılan barış elini tutmasını ve artık samimi adımlar atmasını bekliyoruz” diye konuştu.
Richard Giragosian son yaşanan olayların akabinde, “Ermenistan ve Türkiye ortasındaki olağanlaşma sürecinin yine başlaması için taze bir başlangıç görebileceklerini” söylüyor.
Giragosian, “iki ülke ortasındaki en değerli gündemlerin diplomatik bağlantıların başlaması ve sonların açılması olduğunu, Kahramanmaraş zelzeleleri sırasında Ermeni yardım konvoyunun sonu geçmesiyle bunlardan ikincisinin aslında hiç de güç olmadığının görüldüğünü” belirtiyor.
Zengezur Koridoru projesi nasıl etkilenebilir?
Ermenistan ile Azerbaycan ortasındaki değerli gündem başlıklarından biri de Azerbaycan’ın batısını Ermenistan’ın topraklarının güneyinden geçerek Nahçıvan’a ve münasebetiyle da Türkiye’ye bağlayacak ulaşım yolları projesi.
2020’deki 2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrası imzalanan muahedede Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan ortasında ulaşım yollarının açılması öngörülmüştü lakin şimdi bu hususta bir ilerleme kaydedilmedi.
Azerbaycan ve Ermenistan, mutabakattaki bu unsura farklı yaklaşıyor.
İlgili hususta, “Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım irtibatları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki istikamette manisiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasındaki ulaşım kontaklarının güvenliğini garanti eder” tabirlerine yer verilmişti.
Metinde ayrıyeten, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım irtibatlarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer almıştı.
Azerbaycan bu metin ile iki ülkenin Zengezur koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürüyor.
Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini lakin bu hususta Zengezur isminin kullanılmadığı üzere Bakü’nün talep ettiği formuyla bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtiyor.
Son süreçle birlikte bu projenin akıbeti merak ediliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan siyasi analist Richard Giragosian, “son durumun bu projeyi etkilemeyeceği, bunun Azerbaycan ile Ermenistan ortasındaki barış muahedesine bağlı olarak şekilleneceğini” savunuyor.
Ancak Giragosian, 2020’deki barış mutabakatında bu mevzuya değinildiği için bu yolların açılması konusunda optimist olduğunu belirtiyor.
Oxford Üniversitesi’nden Dr. Leyla Aliyeva ise “Rusya’nın artık bu süreçte zayıflamış bir aktör olarak bu projede tesirinin azalacağını düşündüğünü, Azerbaycan’ın bu yolların ne hedefle kullanılacağı konusunda Ermenistan’ı ikna etmeye çalıştığını, sonucun iki ülke tarafından belirleneceğini” söylüyor.
Dr. Aliyeva bunun yanında, “İran’ın büyük ihtimalle projeyi Azerbaycan’ın bölgedeki toprak tesirini artırma uğraşı olarak göreceğini ve bu yüzden İran’ın halinin da kıymetli olacağını” belirtiyor.
Operasyon, Ermenistan iç siyaseti nasıl etkiledi?
Operasyon akabinde Ermenistan’ın başşehri Erivan’da protestolar düzenlendi ve Başbakan Nikol Paşinyan’a istifa davetleri yapıldı.
Paşinyan ayrıyeten kendisine yönelik bir darbe teşebbüsü planladığını da sav etti.
Richard Giragosian, “Ermenistan’da kamuoyunda yaşananlarla ilgili bir öfke ve hüsran hali bulunduğunu, bunun da olağan olduğunu” söylüyor.
“Ancak Ermenistan’daki hükümetin tehdit altında olduğunu düşünmüyorum” diye ekliyor Giragosian ve bu görüşünün nedenleri şöyle açıklıyor:
“Öncelikle halkın içindeki öfkede gaye hükümet değil de Rusya’ya hakikat yönelmeye başladı. İkincisi ise Ermenistan’daki muhalefet prestijsiz olmaya ve toplum tarafından beğenilmemeye devam ediyor, ve bunun nedeni de muhalefetin bir evvelki daha otoriter ve yozlaşmış idareyle bağlarının bulunması. Ayrıyeten muhalefetin alternatif bir plan önerisi de yok.”
Giragosian, 2020 mağlubiyetinden bir yıl sonra Ermenistan’da yapılan seçimleri Paşinyan’ın büyük bir farkla kazandığının altını çiziyor ve Paşinyan’ın iktidarı açısından bir tehlike bulunmadığı görüşünü savunuyor.
Aliyev’in gücü artar mı?
Giragosian, Azerbaycan bir zafer kazanmış olmasına karşın, İlham Aliyev’in gücü konusunda tıpkı fikirde değil.
“Azerbaycan’daki istikrarsızlık imajıyla ilgili son derece kaygılıyım” diyen Giragosian bu görüşünün nedenini ise şöyle açıklıyor:
“20 yıldan fazladır ülkeyi yöneten, idarenin babadan oğula geçtiği bir hanedanlık anlayışını temsil eden Cumhurbaşkanı Aliyev’in hükümeti, çatışmaya ve bir düşmana gereksinim duyuyor. Meşruiyet eksikliği bulunuyor ve halkın, ilgisini demokrasi eksikliği ve aileyle ilgili yolsuzluklara yönlendirmemesi için çatışmaya gereksinim duyuyor. Ermenistan’la bir barış mutabakatı bile Azerbaycan için kâfi olmayacaktır. Bu yüzden görünümü zayıftır.”
Dr. Leyla Aliyeva ise farklı düşünüyor.
Aliyeva, “Son operasyon büyük ihtimalle Cumhurbaşkanı Aliyev’in gücünü artıracaktır” diyor.
Taraflar bundan sonra ne yapacak?
Ermeni ve Azeri yetkililer 26 Eylül’de Belçika’nın başşehri Brüksel’de bir ortaya gelecek.
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve Avrupa Birliği (AB) Kurulu Lideri Charles Michel’in danışmanlarının da katılacağı aktarılan bu görüşmede, 5 Ekim’de Paşinyan ve Aliyev’in İspanya’nın Granada kentinde yapacakları buluşmanın hazırlıkları görüşülecek.
