Dağlık Karabağ’daki yiyecek, ilaç ve yakıt kıtlığına karşın bölgedeki Ermeni halkı Azerbaycan hükümetinin 40 ton un gönderme teklifini kabul etmiyor. Pekala neden? Bölgenin uzun çatışmalarla dolu tarihine on yıllar boyunca tanıklık eden BBC Azerbaycanca’dan Konul Khalilova aktarıyor.
Azerbaycan’ın kuzeyindeki Balaken kentinde 1974’te doğdum. İnsanların ekmek sıralarında açlıktan bayıldığına dair üzücü haberleri okuduğumda, 1990’ların başları geliyor aklıma. Babam bütün geceyi uzun ekmek sıralarında bekleyerek geçirmesine karşın sabah 5 üzere meskene eli boş dönerdi.
O vakitler Azerbaycan Sovyetler Birliği tarafından yönetiliyordu. Yüzlerce bireyle birlikte sokağa çıkarak Sovyetler’den ayrılmayı talep ediyorduk.
Kremlin ne bu yeni milliyetçi hareketler ne de onların önderlerinden hoşnuttu.
Bu yüzden Sovyet Komünist Partisi Ocak 1990’da Azerbaycan’ın başşehri Bakü’ye tanklar göndererek bizi susturmaya çalıştı, 100’den fazla kişiyi öldürdü.
O gün hem benim, hem de ulusumun hayatının altüst olduğu gündü. O günden sonra savaş dolu yıllar geldi.
Kısa müddet evvel bir arkadaşımla o periyotları konuşuyorduk. Sovyetler çökerken hudut tartışmaları alevlenmiş; Ermenistan, Dağlık Karabağ ve etraf bölgelerinde yaşayan çok sayıda etnik Azerbaycanlı topraklarını terk etmek zorunda kalmıştı.
Okullar bu beşerler için sığınağa dönüştürülmüştü ancak su yahut ısıtma imkanı yoktu. Dahası, ortam çok makus kokuyordu.
Arkadaşım “İsmayilli bölgesindeki köyümüzde çok fazla fakir insan vardı lakin o güne kadar böylesine perişan halde beşerler görmemiştim. Bende travmaya yol açtı” diyor.
Ekmeğimiz yoktu. Protesto edecek gücümüz kalmasın diye Kremlin’in Azerbaycan’a un sevkiyatını yasaklayarak bizi aç bırakmaya karar verdiği söyleniyordu bize.
Fakat artık geri dönüp baktığımda bunun Sovyetler Birliği’nin tedarik zincirindeki genel problemlerden kaynaklanıp kaynaklanmadığını sorguluyorum.
Fakat nedeni ne olursa olsun, o devir bize verilecek rastgele bir yardımı reddetmek üzere bir seçeneğimiz yoktu. Çünkü ortada yardım yoktu.
Peki bugün Azerbaycan’da yaşayan Ermenilerin bir kısmı yeden yardımı reddediyor?
Ortada uzun bir çatışma tarihi var. Ermenistan ve Azerbaycan 1990’ların başında ve 2020’de iki büyük savaş yaşadı. İkinci savaş Azerbaycan’ın zaferi ve Karabağ’a Rus barış gücünün gelmesiyle sonuçlandı.
Karabağ’ın başındaki Dağlık, 1923’te Sovyetler içinde bu özerk bölge yaratılırken, burayı Azerbaycan’daki Karabağ bölgesinden farklı kılmak için eklenmiş bir isimdi.
Burası milletlerarası toplum tarafından Azerbaycan’a ilişkin olarak kabul edilse de içinde yaşayan on binlerce etnik Ermeni, bağımsızlık ilan etti.
Bölgeyi Ermenistan’a bağlayan ana yol olan Laçin Koridoru günümüzde Rus barış gücünün denetiminde. Azerbaycan toprağından geçen bu koridor üzerinden Ermeniler besin ve başka gereksinim materyallerini gönderebiliyordu.
Fakat Azerbaycanlı yetkililer Ermenileri bu yolla Dağlık Karabağ’a silah göndermekle suçluyor.
Bu yüzden, bölgeden Kızılhaç’ın ambulansları hariç hiçbir araç geçmesine müsaade vermiyor.
Bunun yerine yardımların Azerbaycan’daki Agdam kentinden Hankendi’ye giden yoldan gönderilebileceğini söylüyor.
Ayrılıkçı yetkililer ise Laçin Koridoru’na alternatif bu yolu kullanmayı kabul etmeleri durumunda, Laçin Koridoru’nun bir daha açılmamasından tasa ediyor, bu yoldan yardım istemektense bölgedeki çiftçilerden depolarındaki mahsulleri paylaşmalarını talep ediyor.
Azerbaycan Agdam Yolu’nun kullanılmasından 24 saat sonra Laçin Koridoru’nu açacağını belirtirken Ermeniler bu yeni yola bir meşruiyet kazandırmak istemiyor.
30 yıldır süren çatışmaların akabinde iki tarafın da birbirine itimadı yok.
Azerbaycan’da pek çok güç periyoda tanıklık ettim. 1988’de Dağlık Karabağ’daki etnik Ermeniler ayrılık Ermenistan’a katılmak isterken ülkem parçalanıyordu.
Göstericilerin “Miatsum!” sloganıyla Ermenistan’la birleşme taleplerini duyurduklarını hatırlıyorum.
Ardından yıllar süren ızdırap ve katliamlar geldi. Yüz binlerce etnik Azerbaycanlı Ermenistan’ı terk edip Azerbaycan’da sığınmacı olmak zorunda kaldı.
Şubat 1992’de Dağlık Karabağ’daki Hocalı köyünde yaşayanlar Rus ordusunun yardımıyla katledildi. Azerbaycan’a nazaran 600’den fazla kişi öldü. Ermenistan ise hem olayın bu formda gerçekleştiğini hem de meyyit sayısını reddediyor.
Aradan geçen yıllarda iki tarafın etnik paklığı ve katliamları sonucu on binlerce kişi öldü ve bir milyondan fazla kişi yerlerinden edildi.
O kadar dehşetli olaylar yaşandı ki… Bazen öldürülen Azerbaycanlılardan haberi olmayan Ermenilerle karşılaştığımda şaşırıyorum. Ama onlara bunu anlatan kimse yok.
Benzer bir biçimde bugün genç Azerbaycanlılar da 1980’lerin sonunda Sumgayıt ve Bakü üzere Azerbaycan kentlerinde katledilen Ermenilerden bihaberler. Azerbaycan da bu olayların bu halde gerçekleştiğini reddediyor.
Fakat günümüzde Azerbaycan’da, Karabağ’ın Ermeni nüfusuna sempati duyan pek bir kişi yok.
BBC Azerbaycanca’nın Facebook sayfasına yorum yazan bir okur “Ermeniler Azerbaycan’ın kendilerini açlıktan ölmeye mahkum ettiğini söylüyor. Ancak Azerbaycan’ın yardımını reddettiklerine nazaran bu bir yalandır” diyor.
BBC Azerbaycanca Servisi’ne konuşan Azerbaycan Devlet Başkanlığı Danışmanı Hikmet Haciyev de “Bu insanların besine muhtaçlığı varsa besin burada” diyor.
Gerilim o kadar yüksek ki kimi Ermeniler, Azerbaycan hükümetini yardım besinlerine zehir katmakla suçluyor. Azerbaycan ise bu iddiayı reddederek besin güvenliği evraklarını Rus barış gücüne sunduklarını aktarıyor.
Unu teslim etmeye yardımcı olan Azerbaycan Kızılayı da bu argümanların “saçmalık” olduğunu söylüyor.
Genel Sekreter Ceyhun Mirzayev “Amacımız insani yardım sağlamaktır, insanları zehirlemek değil” diyor.
Yıllar süren nefret, devlet propagandası ve iki tarafta binlerce meyyitin travması jenerasyondan jenerasyona aktarılıyor ve kendini daima hissettiriyor.
Batı medyası bu çatışmayı dini bir çatışma üzere göstermeye çalışıyor. Ermenistan’ın birden fazla Hristiyan ve Azerbaycan’ın birçok Müslüman olsa da ben bunu bir hudut çatışması olarak görüyorum.
Azerbaycanlılar ve Ermeniler toprak için savaşıyor ve ihtilaf konusu daima bu toprağın kime ilişkin olduğu, kimin oraya daha evvel geldi.
1990’larda ekmek bulamadığımız devirleri ve boş dükkanları da, sonrasındaki kanlı savaşla gelen kaos ve ıstırabı de hiçbir vakit unutmadım.
Yıllar süren çatışmalara karşın Ermeniler ve Azerbaycanlıların barış içinde bir ortada yaşadığı periyotlar vardı.
Fakat artık, tekrar barışabilmemiz için evvel yaralarımızı sarmamız gerekiyor.
