Eğer acının bir adresi olsaydı, bu Yemen’deki isyancı Husi savaşçıları ile dağların ortasına sıkışmış Taiz kentinin al-Raşid Caddesi olabilirdi.
Derme çatma konutların dizili olduğu bu dar cadde üzerinde yaşayan çocuklar dünyanın unutmaya yüz tuttuğu bir çatışmadan kaçamıyor.
Siyah saçlı narin bir çocuk koltuk değnekleriyle çukurların etrafında seke seke bize yol gösteriyor.
Bader al-Harbi yedi yaşında. Yemen iç savaşından iki yaş küçük.
Sağ bacağı dizinin altından kesilmiş. Tişörtü üzerinde “Spor” yazıyor.
Bader meskeninin art bahçesindeki taşların üzerinde oturuyor. Kesik bacağı bir yanda, başka ayağında ayakkabı yok.
Ağabeyi Haşim çabucak yanında duruyor, kardeşinin travması ve sessizliğini paylaşıyor.
Haşim’in de sağ ayağı ezilmiş ve bir parmağı eksik. Elleri daima yaralarını ovuşturmak istermişçesine hareket halinde.
İki kardeş geçen yıl Ekim ayındaki bir Husi bombardımanı sırasında okuldan konuta gelirlerken vurulmuşlar.
Babaları al-Harbi Nasser al-Majnahi o günden beri çocukların okula gitmediklerini söylüyor.
Baba al-Manjahi “Her şey büsbütün değişti” diyor:
“Artık dışarıda öbür çocuklarla oynamıyorlar. Sakatlandılar. Dehşet içindeler ve ruhsal meseleleri var.”
Sesi çok daha küçük bir çocuğunmuşçasına yumuşak çıkan dokuz yaşındaki Haşim tekrar okula gitmek istediğini söylüyor.
“Çalışmak ve öğrenmek istiyorum” diyor.
Bader’e de okula dönmek isteyip istemediğini soruyorum.
“Evet” diyor: “Ama bacağım yok. Nasıl gideceğim ki?”
Babaları bir sonraki devir için çocukları okula kaydettirmediğini zira ulaşıma verecek parası olmadığını söylüyor. Ailesini daha inançlı bir yere götürme imkânı da yok:
“Korkuyoruz lakin öteki bir yerde yaşamamız mümkün değil, zira kira daha yüksek olacaktır. Yani ölsek de kalsak da burada olmaya mecburuz.”
Yemen’de iç savaş 2014 yılında başlamış, kısa mühlet sonra bölge güçlerinin birbirine muhalif kısımları desteklemesiyle tırmanmıştı.
Sünni Suudi Arabistan Yemen’in memleketler arası toplum tarafından tanınan hükümetini desteklerken Şii İran, “Ensar Allah” olarak da bilinen Husi isyancılarına takviye veriyor.
Eylül 2014’te Husi isyancılar Yemen’in başşehri Sana’da denetimi ellerine geçirdi ve hükümet güçlerini dışarı sürdü.
Mart 2015’te Suudi Arabistan öncülüğündeki ve İngiltere ile ABD’nin de desteklediği koalisyon Yemen’deki iç savaşa müdahil oldu.
Suudiler hükümet güçlerini kısa müddette yine iktidara taşıyacak kısa müddetli bir operasyon vadetmişlerdi. Lakin sonuç o denli olmadı.
Suudilerin birinci müdahalesinden sekiz yıl ve binlerce hava saldırısı sonra, Husi isyancılar hala başşehir Sana’nın denetimini ellerinde tutuyor.
Suudiler artık kolay bir çıkış yolu arıyor. En azından askeri açıdan.
Taiz cephesinde ise Bader ve Haşim her gece çatışma sesleriyle uyuyor, her sabah çatışma sesleriyle uyanıyor.
“Patlamalar duyuyorum” diyor Bader:
“Sonra keskin nişancılar da var. Mahalledeki her şeye ateş açıyorlar. Çabucak yanımda bir patlama olabilir üzere hissediyorum ya da konutumu havaya uçurabilirler.”
Birkaç adım ötedeki komşu konuta geçiyoruz. Burada da tekrar paramparça edilmiş bir çocukluk hikayesi var.
Amir kapının eşiğinde bizi karşılıyor. Sarı bir tişört giymiş, sessiz ve hüzünlü üç yaşında bir çocuk.
Sağ bacağının yerinde metal bir protez var. Babası Şerif al-Amri ayağa kalkması için ona yardım ediyor, sık sık eğilip oğlunu alnından öpüyor.
Amir de Bader ve Haşim’le tıpkı gün sakat kalmış. İki bombalı taarruz ortasında sadece birkaç saat var.
Yolun karşısında bir akrabalarının evindelerken meydana gelen patlamada amcası ve altı yaşındaki kuzeni hayatlarını kaybetmiş.
Amir hayatta kalmış lakin yaraları hafızasında taptaze.
Şerif oğlunun acılarını sözlere dökerken Amir öğlen sıcağında babasının kucağında uyukluyor:
“Patlamanın olduğu andan hastaneye getirilmesine kadar her anı hatırlıyor. ‘Amcama şöyle oldu, kuzenime bu türlü oldu.’
“Dumanlardan bahsediyor, kanların nasıl aktığını gördüğünü söylüyor. Etrafta oyun oynayan çocuklar görünce çok üzülüyor. ‘Benim bacağım yok ki’ diyor.”
Bu cadde üzerindeki her konutta bir ölçü kaygı hissediliyor. Munir’in konutuna ise biraz daha büyük hisse düşmüş.
Dört çocuk babası Munir beni aile konutundaki bir koridordan geçiriyor. Burası ateş çizgisinin ortası. Husi isyancılar komşuları kadar yakın, 20-30 metre uzaklıkta.
Munir “Önümüzde bir keskin nişancı var” diyor. Oturma odasının penceresi önünde eğilerek “Camı açsam onu görürüm artık. Dışarı bahçeye çıkarsanız da üzerinize ateş açar” diye konuşuyor:
“Burada Taiz’de dehşet içinde yaşıyoruz. Beşerler ne vakit bir füze ya da bir keskin nişancı tarafından vurulacaklarını bilmiyorlar. İnşallah barış gelir de Yemen de eski hoş günlerine geri döner.”
Koridorda en büyük oğlu Muhammed’le tanışıyoruz. Tekerlekli sandalyede, 14 yaşında, hareketli bir çocuk.
Okulu bombalandığında başka öğrenciler kaçarken kendisini geride bırakmışlar. Meskeni bombalanırsa ailesi onu kurtarmaya çalışırken yaralanır diye korkuyor.
Taiz üç bin günü aşkın müddettir kuşatma altında. Hükümet ve isyancı Husi güçlerinin çatışma ortamından çocuklar da muaf değil.
Genç bir tabip 2015’ten bu yana Husi bombardımanları, mayınlar ya da patlamamış mühimmat nedeniyle sakatlanan 100’den fazla çocuğu tedavi ettiğini söylüyor.
Taiz’de yaralanan ya da öldürülen çocukların birden fazla Husi isyancıların kurşun ya da bombalarının gayesi olmuş.
Bir kısmı savaşın birinci yıllarında Suudiler öncülüğündeki koalisyonun hava akınlarında hayatlarını kaybetmiş ya da hükümet güçlerince öldürülmüş.
Yemen savaşının tüm taraflarının elinde kan var.
Birleşmiş Milletler’in geçen yıl vardığı ateşkes altı ay yürürlükte kalmıştı. O günden bu yana çatışmalar daha düşük yoğunlukta. Yani artık topyekûn bir savaş yok lakin barış da yok.
Suudi Arabistan ve İran el sıkıştılar, bağlantılarını düzelttiler. Suudiler ve Husiler ortasında da görüşmeler yapılıyor. Fakat kaynaklarımız bu görüşmelerin sekteye uğradığını söylüyor. Yemen’de çatışan taraflar ortasında ise bir müzakere ortamı bulunmuyor.
Ülke giderek paramparça olmuş, yine bir ortaya getirilmesi mümkün olmayan bir yapboza benziyor.
Birleşik Arap Emirlikleri’nin desteklediği bir ayrılıkçı hareket Güney Yemen’in 1967-1990 periyodunda olduğu üzere yine bağımsızlığını istiyor.
Darmadağın olmuş bir ülkede açılan bir başka yarık da bu.
Yemen’e çatışmaların şiddetlendiği Mart 2015’ten bu yana yedi kere geldim. Memleketler arası toplum barış için atılan adımlardan bahsederken burada yılgınlık ve ümitsizlik hâkim.
Birçok kişi Yemen’in ayakta kalabileceğinden kuşkulu. Birçok oburu Husilerin barışa yanaşmayacağını düşünüyor.
Adını gizlemek isteyen 20’li yaşlarındaki bir Yemenli “İktidarın Allah’ın kendilerine verdiği bir hak olduğunu sav ediyorlar. Peygamberin dedeleri olduğunu öne sürüyorlar. Silahlarını bırakıp da demokrasi ve seçim ortamına döneceklerini hiç sanmıyorum” diyor.
Yemen’in güneybatısındaki iç mülteciler için kurulmuş kampların yöneticisi Cemal Mahmud al-Masrahi de Husilerin barışa razı olacağını düşünen “uluslararası toplumun hayal gördüğünü” söylüyor.
Yemen’in 32 milyonluk nüfusunun büyük kısmının yaşadığı ve Husilerin denetimindeki ülkenin kuzeyinde de halkın nabzını ölçmek istiyorduk.
Ancak Yemen’e gelmemizden sonra Husiler kuzeye geçiş iznimizi askıya aldı.
Sana’daki insan hakları savunucuları ülkenin defakto yöneticileri haline gelen Husilerin giderek daha baskıcı olduklarını savunuyor.
Biz al-Raşid Caddesi’nden ayrılırken Bader kapının önüne çıkıyor, aaa caddenin kenarında bir başına oturuyor.
Babası Amir’i bisikletin üst borusuna oturtmuş, “Korkma yavrum” diyor, “Yanındayım.”
Oğluna “Sana ne alayım?” diye soruyor.
“Bana silah al” diyor Amir bebek sesiyle tezat oluşturan sert sözlerle:
“O vakit silahıma mermiler koyar ve bacağımı benden alanlara ateş edebilirim.”
Yemenli çocukları açlık da tehdit ediyor
Motosikletin üzerinde, çok sıcakta, kargacık burgacık yollarda güçlü bir üç saatlik seyahat. Lakin Rajah Muhammed’in hasta oğlu Awam’ı Taiz’deki özel bir çocuk hastanesine getirmesi için öteki yol yok.
Kızıl Deniz kıyısındaki Mocha’daki meskenlerinden Taiz’e seyahatlerinin masrafını kazanmak için 10 gün çalışmış. Seyahat 20 bin Yemen riyali tutuyor, yani yaklaşık 14 dolar.
Awam Yemen’deki hastaneye getirildiğinde sıhhat vazifelileri çabucak uzunluğunu, yükünü ölçmek istemiş. Lakin Awam’ın ne kadar aç kaldığını anlamak için bunlara esasen gerek yokmuş. Bir deri bir kemik kalmış kolları, şişmiş midesi aslında öyküyü anlatıyormuş.
Beş çocuk babası Rajah bir yılı aşkın müddettir oğlunun hayatını kurtarmaya çalışıyor.
Awam’ın yatağının başucunda bir yandan bir karton modülünü sallayarak oğlunu serinletmeye çalışırken “Hep ateşi var” diyor:
“Mocha’daki bütün hastanelere gittik. Awam’ı buraya getirmemizi söylediler. Çocuklarımı doyuramıyorum. Bazen yalnızca ekmek yiyor, çay içiyoruz. Bazen bir ay ağzımıza öbür lokma girmiyor.”
Açlık Yemen’in esas problemlerinden biri ancak hayatları yok eden, fiyatları tırmandıran, dört milyondan fazla kişinin evsiz kalmasına yol açan ve ülkedeki sıhhat merkezlerinin yarısının kapanmasına yol açan çatışmalar durumu daha da vahim hale getirmiş.
Rajah savaş nedeniyle evsiz kalan milyonlarca beşerden biri. “Altı yedi kez konutumuzu kaybettik. Mayınlardan korktuğumuz için her seferinde yeni bir yere taşınmamız gerekti” diyor.
Açlık Yemen’deki birçok çocuk üzere Rajah’ın oğlunu da doğumundan beri tehdit ediyor.
BM bilgilerine nazaran Yemen’de beş yaşın altındaki yaklaşık 500 bin çocuk akut yetersiz beslenmeden muzdarip ve hayatta kalmaya çalışıyor.
Ancak Awam’ın bir sorunu daha var. Yapılan testler lösemi olabileceğine işaret ediyor. Bu uzun bir tedavi sürecine muhtaçlığı olacak demek.
Rajah için oğlunu hastanede tutmaya çalışmak meskendeki öteki çocuklarını aç bırakmak manasına geliyor.
Bu yüzden Awam’ı sonraki gün Mocha’ya geri götürüyor ve hekimlere kâfi parayı toplayınca geri geleceklerini söylüyor.
Biz de Rajah’ın oğluyla kat ettiği yoldan geçerek buraya geliyoruz. Natürel bizim altımızda rahat bir dört çekerli araç var.
Yerel bir sıhhat kliniğine giriyoruz. Kara çarşaf içindeki yüzleri peçeyle örtülü anneler kucaklarında hasta çocuklarını tutuyor. Havada annelerin yakarışları, bebeklerin çığlıkları asılı duruyor.
Üç odalı klinik birden fazla gün kapalı. Fakat lokal yetkililer biz bölgede olduğumuz için bugün kliniği açmaya karar veriyorlar.
Anneler bizi yabancı hekimler zannederek üzerimize çullanıyor, çocuklarına yardım etmemiz için bize yalvarıyorlar.
Yerel bir tabip yanımıza geliyor fakat klinikteki sıhhat vazifelilerinin grevde olduklarını ve hasta tedavi etmeyeceklerini söylüyor.
Dr. Ali bin Ali Doberah “Onlar için yapabileceğimiz bir şey yok” diyor:
“Dört aydır bize tek kuruş ödeme yapılmadı. Kimilerimiz çocuklarımızı besleyemez olduk ve para kazanacağımız bir iş aramaya başlayacağız.”
Klinik geçmişte maaşların bir kısmını karşılayan yabancı yardım kuruluşlarından artık dayanak almıyor.
Mocha’da ve Yemen’in batı kıyısındaki başka bölgelerde en az dokuz sıhhat merkezi bütçe olmadığı için kapanmak zorunda kalmış.
Ülke genelinde yardım kuruluşları bir bir geri çekiliyor. BM Besin Programı büyük kesintiler yapmış durumda ve para akışı olmazsa Eylül ortası prestijiyle 3 ila 5 milyon bireye besin yardımı yapmaya son vermek zorunda kalacağını söylüyor.
Yabancı bağışçılar isteksiz davranırken Yemenli çocuklar hayatta kalma savaşı veriyor.
Kalabalığın ortasında 11 aylık Safa’yı görüyoruz. Kolları ve bacakları bir deri bir kemik kalmış, yüzü acı içinde. Bir böbreğinde de problemler olan bu bebek göz nazaran göre vefata gidiyor.
Annesi Ümmü Ahmed “Babası balıkçı, sefere gittiğinde bazen Safa’ya verecek yemeğimiz olmuyor. Babasının meskene dönüp de bize yemek almasını bekliyoruz” diyor.
Ümmü Ahmed’in kıssası de Yemen’in acı ve kanla yazılmış savaş dolu yıllarının bir özeti üzere.
Yedi defa meskenini değiştirmek zorunda kaldığını, kayınbiraderinin bir hava taarruzunda öldüğünü, yeğeninin mayına basarak paramparça olduğunu anlatıyor.
Dokuz çocuğundan dördü böbrek meseleleri ya da yetersiz beslenme sonucunda hayatlarını kaybetmiş. Artık beşinci çocuğu da açlığın pençesinde.
Kocası Enver Talib yorgun ve telaşlı görünüyor:
“Sefere çıktığımda 15-20 gün denizde kalıyorum ve ne bulursam avlıyorum. Ancak son üç aydır işler çok kesat. Bazen kazandığımız para lakin seferin maliyetini karşılıyor.”
Safa’nın günleri artık sayılı olabilir. Ailesiyle birlikte onu daha yeterli bir kliniğe götürüyoruz. Çabucak girişi yapılıyor. Lakin hekimler Safa’nın Aden’de özel bir tedavi görmesi gerektiğini söylüyor. Aden beş saat aralıkta, Safa’nın ailesinin bu seyahati karşılayacak durumu yok.
Birkaç gün sonra ailesinin Safa’yı meskenlerine geri götürdüğünü öğreniyoruz.
Savaş, açlık, yoksulluk burada iç içe geçmiş durumda. Yemen’in çocukları bu belaların birinden kurtulsa oburunun pençesine düşüyor.
Bir de uluslarası toplumun aldırmazlığı da onlar için bir risk.
Ukrayna savaşının dehşeti birçok Batılı ülkenin halkına uzaktaki bir Arap yarımadasında çekilen acılardan daha çok dokunuyor.
Birçok Yemenli dünyanın kendilerinden kolaylıkla yüz çevirmesinden hiç olmadığı kadar çok korkuyor.
Taiz’in yaralı çocukları Bader, Haşim ve Amir’i, Mocha’nın açlıktan ölmek üzere olan bebekleri Awam ve Safa’yı kim koruyacak?
Bu haberin yazımına Wietske Burema, Ahmed Baider ve Göktay Koraltan da katkıda bulundu.
